وحدت اسلامی آری یا نه؟

متأسفانه آقای اللهیاری؛ با کارهای اختلاف انگیز خود به هیچ وجه به مسئله وحدت بین مسلمین توجهی ندارند و این مطلب را به سخره می گیرند در این مقاله بر آن شدیم تا وحد ت اسلامی از نظر ائمه معصومین علیهم السلام را مورد بررسی قرار دهیم با این امید که ایشان مطابق سیره اهل بیت علیهم السلام از رفتارهای تفرقه افکنانه و مخالف وحدت اسلامی پرهیز نمایند و مسئله تبری از دشمنان اهل بیت را با بی ادبی و فحاشی خلط ننمایند.

مقدمه

مهم ترین هدفِ امامان علیه السلام، وحدت مسلمانان و دوری آنان از تفرقه و منازعات سیاسی ـ اجتماعیِ دین براندازانه بوده است.

بر این اساس، مطالعه دقیق و عمیق تاریخ شیعه و به ویژه حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، مبیّن این واقعیت است که همه اقدامها، قیامها، تعلیمها و هدایتهای امامان معصوم علیه السلام برای حفظ اسلام اصیل و جلوگیری از بدعت و تحریف در دین و پیشگیری از تشتت فکری و اعتقادی و تفرقه در امّت محمد صلی الله علیه وآله و سلم بوده است؛ این خط مشی و وظیفه سترگ را همه امامان شیعه به خوبی بر عهده گرفته و به ثمر رسانده اند.

صبر و سکوت علی علیه السلام و فاطمه علیهاالسلام؛ صبر و مقاومت و صلح امام حسن علیه السلام؛ قیام امام حسین علیه السلام؛ تعلیم و روشنگری امام سجاد و امام باقر علیهماالسلام و هم مکتب فکری امام صادق علیه السلام و سایر امامان، همه برای حفظ دین و جلوگیری از تفرقه در امت اسلامی بوده است.1

از این رو فلسفه امامت به تعبیر امام رضا علیه السلام، حفظ دین و وحدت و انسجام مسلمین است: «إِنَّ الْإِمَامَةَ زِمَامُ الدِّینِ وَ نِظَامُ الْمُسْلِمِین .»2

اتحاد مسلمانان با سلیقه ها و افکار مختلف، تنها با صدور دستور و بدون ملاحظه مبانی و اصول مشترک و ارائه چارچوب و محورهای مورد قبول همگان به هیچ وجه میسر نخواهد شد؛ از این رو امامان شیعه، مبانی، شرایط و اصول مشخصی را ارائه کردند که توجه به آنها می تواند بهترین پایه وحدت طلبی، رسیدن به اتحاد یا کاهش و جهت مند کردن اختلافات باشد.

مجموعه این موارد به 5 اصل محوری و وحدت بخش خلاصه می شود که عبارت اند از:

الف) به رسمیت شناختن اختلاف سلیقه ها و اندیشه ها؛

ب) محوریت قرآن؛

ج) تمسک به سیره و سخن پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم؛

د) توجه به اصول مشترک دینی؛

هـ.) شناخت رهبری دینی و سنت و سیره اهل بیت علیه السلام به عنوان روشن ترین راه بیان تعالیم قرآن و سنت نبوی.

پایبندی به اصول و ا دبیات نقد، تحمل مخالفان، پرهیز از تکفیر و نگاه مثبت به آنان را نیز می توان در چارچوب پذیرش این اصول ارزیابی کرد.

باید نخستین و چه بسا مهم ترین گام و مبانی وحدت طلبی را به رسمیت شناختن اختلاف و تنوع افکار، طبایع و سلایق اجتناب ناپذیر بشری به شمار آورد.3

اهتمام ائمه علیه السلام به توجه دادن به تفاوت درجات ایمان و درک مؤمنان از یک سو و نیز تقسیم معارف دینی به سطوح متفاوت از سوی دیگر می تواند گویای به رسمیت شناختن تنوع سلایق و افکار بشری از سوی آنان باشد.

سیره عملی وحدت طلبانه امام علی علیه السلام

مطالعه در سیره امام علی علیه السلام نشان می دهد هدف آن حضرت، تنها حفظ اصل اسلام و وحدت بین عموم مسلمانان بود و در مسئله خلافت ـ که اولین اختلافی بود که در بین امت اسلامی به وجود آمد ـ حضرت علی علیه السلام با صبر و سکوت خود، اجازه نداد این اختلاف، وحدت امت اسلامی را خدشه دار سازد.4 حضرت در یکی از نامه های خود با اشاره به غصب خلافت و اختلافاتِ مقارن با آن، می فرماید: دیدم گروهی از اسلام بازگشته، می خواهند دین محمد صلی الله علیه وآله و سلم را نابود سازند؛ پس ترسیدم که اگر اسلام و طرفدارانش را یاری نکنم، رخنه ای در آن ببینم یا شاهد نابودی آن باشم، که مصیبت آن بر من سخت تر از رها کردن حکومت بر شما است، که کالای چند روزه دنیا است ... پس در میان آن آشوب و غوغا به پا خاستم تا آنکه باطل از میان رفت و دین، استقرار یافته، آرام شد.»5

امام علی علیه السلام، خود، تصریح می کند که سکوت من حساب شده بود. من از دو راه، آن را که به مصلحت اسلام نزدیک تر بود انتخاب کردم. سپس می فرماید: در این اندیشه بودم که آیا با دست تنها، برای گرفتن حق خود به پا خیزم؟ یا در این محیط خفقان زا و تاریکی که به وجود آوردند، صبر پیشه سازم؟ که پیران را فرسوده، جوانان را پیر، و مردان با ایمان را تا قیامت و ملاقات پروردگار اندوهگین نگه می دارد! پس از ارزیابی درست، صبر و بردباری را خردمندانه تر دیدم. پس صبر کردم در حالی که گویا خار در چشم و استخوان در گلوی من مانده بود.6

امام برای حفظ وحدت مسلمین و جلوگیری از پراکندگی و اختلاف امت، همچنان سکوت و مسالمت را حفظ می کرد.7

حضرت در حل مسائل و مشکلات روز با خلفا همکاری می کرد تا مبادا مشکلات داخلی، جهان اسلام را در برابر جهان کفر ناتوان نشان دهد.8

امام به وحدت امّت، اهمیت می داد و همه عواملی را که به پیوستگی و اجتماع کلمه آن می انجامید، مورد عنایت و توجه قرار می داد و در همه ادوار زندگی اش بر این وحدت، محافظت می کرد؛ زیرا حق خود را رها کرد و به خاطر حفظ امت از تفرقه و اختلاف، با خلفا به مسالمت پرداخت.9

امام علی علیه السلام پس از تصدی مقام حکومت نیز همچنان بر حفظ مصلحت نظام اسلامی و وحدت مسلمانان تأکید داشت.10

اکنون با استناد به سخن امام علیه السلام به چند مورد از سیره عملی آن حضرت می پردازیم:

الف) حریص ترین شخص بر وحدت امت اسلامی

امیر المؤمنین، علی علیه السلام خود را حریص ترین شخص به وحدت امت اسلامی می دانستند که فرمودند: « وَ لَیْسَ رَجُلٌ فَاعْلَمْ أَحْرَصَ عَلَى جَمَاعَةِ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه وآله و سلم وَ أُلْفَتِهَا مِنِّی أَبْتَغِی بِذَلِکَ حُسْنَ الثَّوَابِ وَ کَرَمَ الْمَآب ؛11 پس بدان هیچ کس همانند من وجود ندارد که به وحدت امّتِ محمد صلی الله علیه و آله و به انس گرفتن آنان به همدیگر، از من دلسوزتر باشد. من در این کار پاداش نیکو سرانجام شایسته را از خدا می طلبم.»

ب) جلب یاری خدا

امیر مؤمنان، علی علیه السلام در فرازی از یکی از خطبه هایش خطاب به مسلمانان فرمود: «وَ الْزَمُوا السَّوَادَ الْأَعْظَمَ فَإِنَّ یَدَ اللَّهِ على [مَعَ ] الْجَمَاعَةِ وَ إِیَّاکُمْ وَ الْفُرْقَةَ فَإِنَّ الشَّاذَّ مِنَ النَّاسِ لِلشَّیْطَانِ کَمَا أَنَّ الشَّاذَّةَ مِنَ الْغَنَمِ لِلذِّئْب ؛12 همواره با انبوه مردم باشید که دست خدا با جماعت (حق طلب) است و از تفرقه بپرهیزید که مردم تکرو بهره شیطان شوند؛ چنان که گوسفند تکرو بهره گرگ می شود.»

ج) حکم قتل تفرقه افکنان

امام علی علیه السلام از گروهک خوارج ـ که باعث تفرقه در میان سپاه آن حضرت شدند و گروهی را با شعارهای فریبنده از امت خود جدا کرده بودند ـ بیزاری می جوید که به دنبال سخن فوق می فرماید: « أَلَا مَنْ دَعَا إِلَى هَذَا الشِّعَارِ فَاقْتُلُوهُ وَ لَوْ کَانَ تَحْتَ عِمَامَتِی هَذِه ؛13 آگاه باشید! هر کس مردم را به این شعار (تفرقه و جدایی) فراخواند او را بکُشید هر چند زیر این عمامه من باشد.»

سیره عملی امام حسن و امام حسین علیهماالسلام

امام حسن و امام حسین علیهماالسلام هم به شیوه های گوناگون کوشیدند تا دین را حفظ و از وحدت مسلمین پاسداری کنند.

امام حسین علیه السلام در نامه خود به سران قبایل نوشت: «ما برای حفظ وحدت و دوری از تفرقه و جدایی امّت اسلامی ... از حقّ خود، چشم پوشیدیم. در صورتی که یقین داشتیم ما به مقام خلافت و امامت، از کسانی که آن را عهده دار شده اند، شایسته تریم.»14

فاجعه کربلا، شیعیان را وحدت بخشید و روح همکاری را میان آنان به وجود آورد، پس از آنکه از کمبود هیجان و فداکاری در دفاع از عقیده خود (مبنی بر شرعی بودن حق خلافت خاص اهل بیت علیه السلام) رنج می بردند، آن احساس، دگرگون شد و قوی ترین نیروی فعّالی گشتند که برای سرنگونی حکومت امویان شتافتند و همگی با شعار: «یا لثارات الحسین»، برای خونخواهی حسین علیه السلام به پا خاستند.15

سیره وحدت طلبانه دیگر امامان علیه السلام

در بررسی سیره سایر ائمه علیه السلام نیز آثار وحدت طلبی بین مسلمین به وضوح دیده می شود. ایشان در برخورد با مخالفان اعم از حاکمان اهل سنت، علمای اهل سنت و توده مردم اهل سنت، ملاک خویش را مصلحت حفظ اسلام و گسترش حدود الهی قرار داده بودند؛ در نتیجه از آنجا که حفظ وحدت بین مسلمین، لازمه حفظ اسلام در برابر جهان کفر بود، ائمه همواره از تفرقه افکنی و ستیز با مخالفین ـ به ویژه در برابر جهان کفر ـ خودداری می کردند؛ اماآن گاه که مصلحت حفظ اسلام اقتضا می کرد، در برابر مخالفینی که اصل اسلام ناب را هدف گرفته بودند، قیام می کردند و در اصلاح و هدایت آنان می کوشیدند.16

امام سجاد علیه السلام به شیوه خاصی، اسلام و سنت نبوی را حفظ کرد. آن حضرت با ترویج ارزشهای اخلاقی و معنوی، جامعه دنیازده و معنویت گریز را به بیداری و تنبه فرا می خواند؛ هواپرستی و دنیاطلبی را به عنوان عوامل مهم تهدیدکننده «ایمان و اعتقاد به خدا» معرفی می کرد و با سلاح دعا به احیای دین اسلام و حفظ آن می پرداخت. امام سجاد علیه السلام شیعیان و اصحابش را بر مواسات و احسان به یکدیگر وادار می کرد؛ زیرا بهترین ضامن اتحاد و وحدت کلمه ایشان، همین احسان به یکدیگر است و اخبار زیادی از آن حضرت در این باره رسیده است.17 حضرت زین العابدین علیه السلام در رساله حقوقش، حقوقی را اعلام فرمود که باعث وحدت مسلمین و از هم نپاشیدن اجتماع و گسترش محبّت و دوستی میان آنان می شود.18

امام باقر و امام صادق علیهماالسلام نیز با توسعه فرهنگ، علوم و معارف دینی به مبارزه با فرهنگ شرک و کفر شتافتند. امام باقر علیه السلام با احیای سنت پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم و ترویج حدیث ـ بعد از یک دوره سکوت و فترت ـ به نشر معارف دین پرداخت و یک نهضت بزرگ علمی، کلامی، فقهی و تفسیری را آغاز کرد که هرگز افول و پایانی نمی پذیرد.

دکتر احمد امین می نویسد: «جعفر بن محمد، امامی است که افتخار مسلمانان و جاودانه است، ... مسلمانان را به وحدت و همبستگی فرا می خواند؛ چرا که مؤمنان در اعتقاد به خدا و پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم اختلافی ندارند؛ هر چند در گذشته های نزدیک اختلاف داشته اند.»19

امامان شیعه پرچمداران زهد، تقوا و عرفان اسلامی بوده و... در ترویج حقایق معارف معنوی و عرفانی اسلام و جلوگیری از انحراف تصوف از عرفان اصیل، نقش مهمی در تاریخ داشته اند.20 تلاش این امامان علیه السلام نیز بر پایه حفظ اصل «جلوگیری از ایجاد تنشهای سیاسی ـ اجتماعی» بوده است.

مسیر وحدت طلبی امامان شیعه به گونه ای نبود که به تقویت، قبول و تأیید نظام خلافت اموی و عباسی بینجامد، که از طریق قهر و غلبه یا فرصت طلبی به قدرت رسیده بودند؛ بلکه باید وحدت خواهی امامان را بر محور حفظ کیان سیاسی اسلام، تقویت کلیت دولت و نظام اسلامی و جلوگیری از نابودی آنان در مقابل بیگانگان تفسیر کرد.21

به طور خلاصه، می توان برخی از تلاشهای امامان شیعه برای وحدت مسلمین را چنین برشمرد:

1. تأکید بر محوریت قرآن؛

2. دفاع از اسلام و مبارزه با خرافات و بدعتها و انحرافات فکری و جعل حدیث و تفسیر به رأی قرآن و سنت نبوی؛

3. تأکید بر سنت نبوی و ترویج و انتقال آن به نسلها و حفظ آن از تحریف؛

4. ترویج ارزشهای اخلاقی و زنده نگه داشتن روح معنوی اسلام؛ 22

5. به رسمیت شناختن تفاوتهای فکری و سلیقه ای و پذیرش لوازم آنها.

امامان شیعه با پذیرش و به رسمیت شناختن تفاوتهای فکری و اختلاف سلایق و طبایع، و وجود لایه های مختلف معنایی در آموزه های دینی، آثار و لوازم طبیعی و معقول آن را نیز به رسمیت می شناختند. آنان می کوشیدند با جهت دهی صحیح این اختلافات به مشترکات دینی بپردازند و با گشودن باب اجتهاد بر پایه معیارهایی چون قرآن، سنت صحیح و تعقل، زمینه را برای ظهور بیشتر آزادی و رشد اندیشه ها فراهم کنند. آن بزرگان، علاوه بر دعوت به وحدت، الفت اجتماعی، گذشت و سعه صدر، مبانی و محورهای مشترک بین مسلمانان را نیز مشخص می کردند و با تکیه بر آن، اختلافات فکری و سلایق مختلف مذهبی ایشان را به رسمیت می شناختند.

6. پیشگیری از نزاعهای بی نتیجه مسلمانان؛

امامان شیعه و به ویژه امام علی علیه السلام با استمرار دعوت پیامبر اسلام، همواره به ضرورت توجه به این وظیفه مهم می اندیشیدند و سیره و سخن خود را بر مبنای وحدت سیاسی و اجتماعی و جلوگیری از تنازعات بی حاصل فکری مسلمانان قرار داده بودند.

7. تقویت مبانی اخلاق اسلامی و انسجام اجتماعی؛

8. جریحه دار نکردن احساسات اهل سنت.

ائمه علیه السلام سفارش می کردند شیعیان علاوه بر شرکت در مراسم عمومی اهل سنت، از عوامل تحریک اهل سنت و اسباب بدگمانی و آشوب در جامعه اسلامی، جلوگیری کنند و آن را در شرایط نامناسب کنار بگذارند تا از تشنج و اختلاف جلوگیری شود.

4. تساوی حقوق اجتماعی اهل تشیع و تسنن؛

ائمه علیه السلام در کمکهای مادی و دستگیری از نیازمندان نیز هیچ گونه تفاوتی میان شیعیان و اهل سنت قائل نمی شدند. ائمه علیه السلام اهل سنت را همچون برادران دینی و در تمام حقوق و مزایای اسلامی شریک می دانستند.

ائمه علیه السلام در مباشرتها و برخوردهای گوناگون زندگی با اهل سنت، مراوده و ارتباط داشتند و نشانی از جدایی و مرزبندی بین ائمه علیه السلام و اهل سنت به چشم نمی خورد. آنان همدیگر را در خانه ها زیارت می کردند، بر سر سفره های همدیگر غذا می خوردند، در کسب و کار با هم شرکت داشتند و در مجالس عبادی و دینی در کنار یکدیگر بودند؛23 برای نمونه حضرت علی علیه السلام هیچگاه در بیت المال و دیگر مزایای اجتماعی، بین شیعیان و دوستداران خود و سایرین تفاوتی نگذاشته، عادلانه رفتار می کردند.24 و با آنان همدردی می نمودند.

این همه بزرگواری ائمه علیه السلام، در وحدت بخشی به مسلمین در حالی بود که با موانع و مشکلاتی از قبیل انواع فشار و اختناق سیاسی، رقابتها و تنازعات درونی اصحاب شیعی، ظهور پدیده غالی گری، و جعل و تحریف احادیث25 نیز روبه رو بودند.

آنان در داخل و خارج، با مخالفانی از قبیل صاحبان ادیان و اندیشه های غیراسلامی، خلفا و حاکمان سیاسی، 26 مذاهب کلامی و فقهی مواجه بودند.

پی نوشت:

1) http: //WWW.Irnon.Com مقاله وحدت در سیره اهل بیت، مهدی نکویی سامانی.

2) احتجاج، احمد بن علی طبرسی (قرن ششم)، ترجمه و شرح نظام الدین احمد غفاری مازندرانی (قرن دهم)، مرتضوی، تهران، چاپ اول، ج‏4، ص164.

3) http://noorportal.Net (به نقل از: «امامان شیعه و وحدت اسلامی»، علی آقانوری).

4)Irnon.Com http://WWW مقاله وحدت در سیره اهل بیت(، مهدی نکویی سامانی.

5) نهج البلاغه، ص‏601، نامه 62.

6) نهج البلاغه، ص‏45، خ 3.

7) زندگانی حسن بن علی علیهماالسلام (دوجلدی)، باقر شریف قرشی، ترجمه فخر الدین حجازی، بنیاد بعثت، تهران، 1352 ش، ج‏1، ص‏130.

8) مقاله انسجام اسلامی در سیره اهل بیت(، محمد حسین طارمی http. //WWW.Hawzah.Net.

9) زندگانی حضرت امام حسین علیه السلام، باقر شریف قرشی، ترجمه سید حسین محفوظی، ج‏1، ص‏511.

10) سیره سیاسی معصومان( در عصر حاکمیت، محمد ملک‌زاده، کانون اندیشه جوان، تهران، چاپ اول، 1385 ش، ص‏145.

11) نهج البلاغه، ص‏618، خ 78.

12) همان، ص‏240، خ 127.

13) همان

14) سه مقتل گویا در حماسه عاشورا، نوشته مؤلفان، ترجمه:‌عبد الرحیم عقیقی بخشایشی، نوید اسلام، قم، چاپ دوم، 1382 ش، ص‏41.

15) زندگانی حضرت امام حسین علیه السلام، ج‏3، ص‏531.

16) مقاله انسجام اسلامی در سیره اهل بیت(، محمد حسین طارمیhttp://WWW.Hawzah.Net .

17) تحلیلی از زندگانی امام سجاد علیه السلام (دو جلدی)، باقر شریف قرشی، ترجمه محمدرضا عطایی، آستان قدس رضوی، مشهد، 1372 ش، ج‏2، ص‏150.

18) تحلیلی از زندگانی امام سجاد علیه السلام، ج‏2، ص‏466.

19) امام صادق علیه السلام و مذاهب چهارگانه، اسد حیدر، ترجمه حسن یوسفی اشکوری، شرکت سهامی انتشار، تهران، چاپ اول، 1369 ش، ص‏89 ـ‌ 90.

20) http: //WWW. Irnon. Com، مقاله وحدت در سیره اهل بیت علیهم السلام،‌ مهدی نکویی سامانی.

21) http://noorportal.Net/ (به نقل از: «امامان شیعه و وحدت اسلامی»، علی آقانوری) (با تلخیص).

22). Http: //WWW.Irnon.Com، مقاله وحدت در سیره اهل بیت علیهم السلام، مهدی نکویی سامانی.

23) مقاله انسجام اسلامی در سیره اهل بیت(، محمدحسین طارمی (به نقل از: فاطمه زهرا داوودی اهل بیت در کتاب و سنت، چهاردهمین کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی، خرداد ماه 80، انتشارات دانشگاه مذاهب اسلامی، ص‏33).

24) http://noorportal.Net/ .

25) (به نقل از: «امامان شیعه و وحدت اسلامی»، علی آقانوری).

26) امویان، تفرقه و اختلاف را میان مسلمانان گسترش دادند و تعصبهای قبیله‌ای را زنده ساختند و بدگویی میان خاندانها و قبایل عرب را تشویق نمودند تا وحدتی میان مسلمین پدید نیاید. (زندگانی حضرت امام حسین علیه السلام، ج‏2، ص‏363).

 منبع: ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره161. برای دیدن اصل مقاله کلیک کنید.